॥ अर्जुन विषाद योग ॥
.jpg "Bhagavad Gita | Adhyay-1 | ॥ अर्जुन विषाद योग ॥")
धृतराष्ट्र उवाच ।
धर्मक्षेत्रॆ कुरुक्षेत्रॆ समवेता युयुत्सवः ।
मामकाः पांडवाश्चैव किमकुर्वत संजय ॥१॥
संजय उवाच ।
दृष्ट्वातु पांडवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ २॥
पश्यैतां पांडुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रॆण तव शिष्येण धीमता ॥ ३ ॥
अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुन समायुधि ।
युयुधानॊ विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ॥४॥
धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।
पुरुजित्कुंतिभॊजश्च शैब्यश्च नरपुंगवः ॥५॥
युधामन्युश्च विक्रांत उत्तमौजाश्च वीर्यवान्
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व ऎव महारथाः ॥६॥
अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम ।
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान् ब्रवीमि ते ॥७॥
भवान् भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिंजयः ।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च ॥ ८ ॥
अन्यॆ च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ॥९॥
अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितं ।
पर्याप्तं त्विदमॆतॆषां बलं भीमाभिरक्षितं ॥१०॥
अयनॆषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।
भीष्ममॆवाभिरक्षंतु भवंतः सर्व ऎव हि ॥११॥
तस्य संजनयन् हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।
सिंहनादं विनद्यच्चैः शंखं दध्मौ प्रतापवान् ॥१२॥
ततः शंखाश्च भैर्यश्च पणवानकगॊमुखाः ।
सहसैवाभ्यहन्यंत स शब्दस्तुमुलॊऽभवत् ॥१३॥
ततः श्वेतैर्हयैर्युक्तॆ महति स्यंदनॆ स्थितौ ।
माधवः पांडवश्चैव दिव्यौ शंखौ प्रदध्मतुः ॥१४॥
पांचजन्यं हृषीकॆशॊ दॆवदत्तं धनंजयः ।
पौंड्रं दध्मौ महाशंखं भीमकर्मा वृकॊदरः ॥१५॥
अनंतविजयं राजा कुंतीपुत्रॊ युधिष्ठिरः ।
नकलः सहदेवश्र सघोषमणिपष्पकौ ॥१६॥
काश्यश्च परमॆष्वासः शिखंडी च महारथः ।
धृष्टद्युम्नॊ विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥१७॥
द्रुपदॊ द्रौपदॆयाश्च सर्वशः पृथिवीपतॆ ।
सौभद्रश्च महाबाहुः शंखान् दध्मुः पृथक् पृथक् ॥ १८॥
स चॊषॊ धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलॊ व्यनुनादयन् ॥१९॥
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।
प्रवृत्तॆ शस्त्रसंपातॆ धनुरुद्यम्य पांडवः ॥२०॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपतॆ ।
अर्जुन उवाच ।
सॆनयॊरुभयॊर्मध्यॆ रथं स्थापय मेऽच्युत ॥२१॥
यावदॆतान्निरीक्षॆऽहं यॊद्धुकामानवस्थितान् ।
कैर्मया सह यॊद्धव्यमस्मिन्रणसमुद्यमॆ ||२२||
यॊत्स्यमानानवॆक्षेऽहं य ऎतॆऽत्र समागताः ।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेः युद्धे प्रियचिकीर्षवः ॥२३॥
संजय उवाच ।
ऎवमुक्तॊ हृषीकॆशॊ गुडाकेशॆन भारत ।
सॆनयॊरुभयॊर्मध्यॆ स्थापयित्वा रथॊत्तमं ॥ २४ ॥
भीष्मद्रॊणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षितां ।
उवाच पार्थ पश्यैतान् समवॆतान् कुरूनिति ॥२५॥
तत्रापश्यत् स्थितान् पार्थः पितनथ पितामहान् ।
आचार्यान् मातुलान् भ्रातन् पुत्रान् पौत्रान् सखींस्तथा ॥२६॥
श्वशुरान् सुहृदश्चैव सॆनयॊरुभयॊरपि ।
तान् समीक्ष्य स कौंतॆय: सर्वान् बंधून् अवस्थितान् ॥२७॥
कृपया परयाविष्टॊ विषीदन्निदमब्रवीत् ।
अर्जुन उवाच
दृष्ट्वैमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितं ॥२८॥
सीदंति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।
वेपथुश्च शरीरॆ मॆ रोमहर्षश्च जायते ॥२९॥
गांडीवं स्रंसतॆ हस्तात् त्वक्चैव परिदह्यतॆ ।
न च शक्नॊम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मॆ मनः ॥३०॥
निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।
न च श्रॆयॊऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवॆ ॥३१॥
न कांक्षे विजयं कृष्ण न च राज्य सुखानि च ।
किं नॊ राज्यॆन गॊविंद किं भोगैर्जीवितॆन वा ॥३२॥
यॆषामर्थे कांक्षितं नॊ राज्यं भॊगाः सुखानि च ।
त इ॒मॆऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ ३३॥
आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः ।
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः संबंधिनस्तथा ॥ ३४॥
ऎतान्न हंतुमिच्छामि घ्तॊऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलॊक्यराज्यस्य हॆतॊः किं नु महीकृतॆ ॥ ३५॥
निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन ।
पापमॆवाश्रयॆदस्मान् हत्वैतानाततायिनः ॥३६॥
तस्मान्नार्हा वयं हंतुं धार्तराष्ट्रान् सबांधवान् ।
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ ३७॥
यद्यप्यॆतॆ न पश्यंति लॊभॊपहतचॆतसः ।
कुलक्षयकृतं दॊषं मित्रहॆ च पातकं ॥३८॥
कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुं ।
कुलक्षयकृतं दॊषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन ॥३९॥
कलक्षये प्रणश्यंति कलधर्माः सनातनाः ।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत ॥४०॥
अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यंति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वाष्र्णॆय जायतॆ वर्णसंकरः ॥४१॥
संकरॊ नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।
पतंति पितरॊ ह्येषां लुप्तपिंडॊदकक्रियाः ॥४२॥
दॊषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसंकरकारकैः ।
उत्साद्यंतॆ जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥४३॥
उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।
नरकॆ नियतं वासॊ भवतीत्यनुशुश्रुम ॥४४॥
अहॊ बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयं ।
यद्राज्यसुखलॊभॆन हंतुं स्वजनमुद्यताः ॥४५॥
यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।
धार्तराष्ट्रा रणॆ हन्युस्तन्मॆ क्षॆमतरं भवॆत् ॥४६॥
संजय उवाच ।
ऎवमुक्त्वार्जुनः संख्यॆ रथॊपस्थ उपाविशत् ।
विसृज्य सशरं चापं शॊकसंविग्नमानसः ॥४७॥
ओं तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासु उपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां यॊगशास्त्रॆ श्रीकृष्णार्जुन संवादॆ अर्जुनविषाद यॊगॊ नाम प्रथमॊऽध्यायः ॥
